طعن زدن ِبیگانه در شیخ و جواب گفتنِ مُریدِ شیخ او را

اجتناب از بدگمانی و تهمت

رشاد: یعنی رشد معنوی، تکامل انسانی.

بر راه رشاد نبودن: گمراه بودن.

سالوس: فریب کار، شیّاد.

مُغیث: (اسم فاعل از اغاثه)یعنی فریادرس؛ یاری کننده.

هوش داشتن: مواظب بودن.

ظنّ برکبار: یعنی بداندیشی دربارهْ مردان حق و به آنها نسبت بد دادن.

صاف: صافى، پاک. (دریاى صافى وجود او با پلیدى چنین تهمتها ناپاک نشود).

بُهتان: تهمت، افترا.

این خیال توست: یعنی حقیقت ندارد.

ورق بر گرداندن: کنایه از به گونه‏اى دیگر اندیشیدن.

مرغ خاک: مرغى که در آب نتواند رفت، در زبان مولانا کنایه از کسی است که نمی‏تواند در دریای حقیقت شنا کند و اسرار غیب را دریابد.

بَحرِ قُلزُم: دریاى سرخ، و به مناسبت بندرى که به همین نام در کنار آن قرار دارد، دریا را نیز «قلزم» گفته‏اند. واژه قلزم از یونانى گرفته شده است، دریاى قلزم در غرب شبه جزیره عربستان است. از جنوب به خلیج عدن و دریاى هند پیوسته، و از شمال به وسیله تُرعه سوئز به دریاى مدیترانه متصل است.دریای ژرف و بزرگ و در این‌جا کنایه از مرد کامل است؛

قلتین: اصطلاح فقیهان شافعی است؛ قله نوعی خم و سبوی به نسبت بزرگ است و حجم دقیق آن روشن نیست و مقداری است تقریبی و دو قله در حدود یک کرُ می‏شود.

دُونَ القُلَّتَین: کمتر از دو قلّه. قلّه را ابن اثیر «حُبّ بزرگ» معنى کرده و «حب» به معنى «جَرَّه» است. و جَرَّه کوزه بود معروف. (نهایه) ترکیب «دون القلتین» برگرفته است از حدیث «إِذا کانَ الماءُ قَدرَ قُلَّتَین أو ثَلاث لَم یُنَجِسهُ شى‏ءٌ: آب اگر چندِ دو قلّه یا سه قلّه بود چیزى آن را ناپاک نکند.»[1]

          تو دو قلّه نیستى یک قلّه‏اى             غافل از قصّه عذابِ ظُلّه‏اى‏

2175/ د / 6

 نیست دون القُلَّتَین: شیخ با این تهمت و افترا از تقوى نیفتد.

از کار بردن: کنایه از نجس کردن، آلوده ساختن.

( 3314) کسى بیک شیخ بزرگوارى تهمت زده گفت آدم بدى است و در راه رستگارى قدم نمى‏زند . ( 3315) سالوس و خبیث و شرابخوار است او کجا مى‏تواند ملجأ و پناه مریدان باشد . ( 3316) یکى از مریدان شیخ گفت با ادب باش چنین گمان بد و تهمت زدن به اشخاص بزرگ کار کوچکى نیست‏ . ( 3317) او و اوصاف او بزرگتر از آنست که روان صافیش با سیل بهتان تو تیره گردد . ( 3318) باهل حق چنین بهتانى نزن این خیال تو است که مى‏کنى ورق را بگردان و او را بنگر . ( 3319) تو اى مرغ خاکى چنین چیزى که مى‏گویى و نسبت شرب خمرى که مى‏دهى واقعیت ندارد و اگر واقعیت هم داشته باشد دریاى قلزم از مردارى چه باک دارد . ( 3320) او از دو کوزه کوچک و یک حوضچه کوچک کمتر نیست [مقصود آبى است که بحد کر رسیده باشد و از تماس به آن جاست نجس نشود] که یک قطره بتواند او را تغییر دهد.

شخصی، شیخی را متهم کرد که او فردی بد است و به‌ راه راست نمی‏رود. شراب‌خوار و فریب‌کار و پلید است. با چنین وضعیتی چگونه می‏تواند، مسائل روحی و معنوی مریدان را یاور باشد. یکی به او گفت: ادب را مراعات کن؛ زیرا بدگمانی نسبت به بزرگان کار کمی نیست. از مقام معنوی آن شیخ و صفات پسندیدهْ او، بسی دور است‌ که روح پاک او با لغزشی تیره و تار شود. وجود او چنان پاک است که سیل هم آن را آلوده نمی‏کند. این شیخ، آب مختصری نیست که هر آلودگی کوچک یا تهمت‏های تو آن را نجس کند.